اسپرس با نام علمی Onobrychis sativaاز خانواده بقولات و گیاه دایمی است که در مناطق معتدل آسیا و اروپا کشت می شود. این گیاه چون در دام ایجاد نفخ نمی کند برای چرای آزاد دارای اهمیت می باشد. اسپرس بعنوان یکی از گیاهان علوفه ای دایمی در مناطق جنوبی ایتالیا با آب و هوای مدیترانه ای برای مصارف علوفه خشک و چرای مستقیم کشت میشود. در ایران در استانهای اردبیل، کردستان، شهرکرد، آذربایجان شرقی وغربی، اصفهان، تهران، قزوین، زنجان و مناطق سردسیر کشت می شود. در اصفهان در مناطق فریدن و فریدونشهر بصورت آبی و دیم کشت می شود.
2 ) گیاه شناسی:
اسپرس گیاهی است چند ساله با ریشه های قوی و ضخیم و طویل و مستقیم به طول cm3 و قطر 1 تا cm5 با ساقه مستقیم که دارای مفصل متعدد و مدور گاهی لبه دار می باشد. ساقه تو خالی، بدون کرک و گاهی کرکدار، ساقه علفی و قوی است .
برگ اسپرس مرکب (شانه ای ) که تعداد 12 تا 16 زوج برگچه رو ی هریک از آنها قرار دارد. برگچه ها به شکل تخم مرغی معکوس بوده ،در راس به زایده ای ختم می شود.
گل آذین مجتمع(خوشه ای ) و روی دمگل بلندی قراردارد. به رنگ صورتی و یا سرخابی با رگه های تیره .
میوه گیاه به صورت غلافی ناشکوفا به شکل عدس است که سطح خارجی آن مشبک و برجسته می باشد .
غلاف بذر تمایل جانبی و کشیدگی یک طرفه دارد که هرکدام حاوی یک بذر قلوه ای شکل و پهن است.
3 ) ارزش غذایی اسپرس:
بذر اسپرس را بعنوان مکمل پروتئینی برای حیوانات تک معده می توان استفاده کرد. بذر اسپرس تقریباً دارای 36% پروتئین است و دارای اسید آمینه های ضروری بوده، از نظر ترکیبی برابر آرد سویا می باشد.
بذر اسپرس مثل آرد سویا که خوش طعم نیست، نبوده چون آرد سویای خام دارای ماده باز دارنده ای است که برای حیوانات تک معده ای نامناسب است. این ماده در اسپرس ارزش غذایی را کاهش نمی دهد. علت اصلی کمی ارزش اسپرس وجود تانن های متراکم در برگها می باشد که نباید آن را پشت سر هم در یک زمین کاشت.
4 ) استاندارهای بذری :
بذرهای این گیاه کلیوی یا قلوه ای شکل با سطح صاف و صیقلی به رنگ قهوه ای، زیتونی روشن یا تیره به طول 7/3میلیمتر که ناف آن در میانه مقعر می باشد، وزن هزاردانه با غلاف 19گرم است .
میزان بذر مورد نیاز در زراعت تک کشتی50 کیلو گرم در هکتار بذربدون غلاف و 100 کیلو گرم در هکتار بذر با غلاف می باشد. در خرید وفروش تجاری بذر همراه با پوسته میوه همان بذر است و در مراحل بوجاری بذر را از داخل غلاف یا نیام خارج نمی کنند، اما به دلیل وجود مواد باز دارنده معمولاً 30% مصرف بذربیشترمی شود. برای از بین بردن موادبازدارنده خیساندن گونی بذر در کانال آبیاری می تواند موثر باشد.
5 ) کاشت، داشت، برداشت
1-5 خصوصیات زراعی:
بستر کشت اسپرس باید دارای خاکی حاصلخیز، لومی و عاری از علف های هرز با شیب مناسب و تهویه مطلوب باشد،از آنجا که اکثر خاک های ایران آهکی می باشد. لذا برای زراعت اسپرس مناسب است. اسپرس زمینهای عمیق و محلهای گرم و زمینهایی که دارای قشر سنگی تحت الارض هستند را ترجيح مي دهد و در اراضي سنگين و رسي رشد
ونمو خوبی ندارد. می توان در زمین هایی که قادر به تولید یونجه و شبدر نیست، اسپرس را به خوبی عمل آورد.
زمان کشت اسپرس بصورت بهاره و پائیزه است، اما باید در نظر داشت که در پائیز قبل از فرا رسیدن سرمای زمستان و یخبندان گیاه به مرحله 2 تا 4 برگی باشد و در بهار نیز احتمال یخبندان زمین نباشد چون بوته ها در مراحل اولیه رویش از سرمای شدید صدمه می بیند. گونة sativa مقاومت خاصی به یخبندان ندارد. در کشتهای بهاره انجام یک شخم پائیزه عمیق یا خیلی عمیق به عمق 25 تا 30 سانتی متر بسته به ساختمان خاک ضروری است. در بهار قبل از کشت 40 تا 50 تن کود حیوانی در زمین پخش و در جهت عمود بر هم با ديسك دندانه يا پنجه شخم زده مي شود.
اسپرس یک گیاه مقاوم در برابر خشکی می باشد.
2-5 برداشت :
برای دستیابی به حداکثر عملکرد کیفی و کمی رعایت زمان برداشت ضروری است. این زمان با توجه به نوع استفاده فرق می کند. در برداشت علوفه سبز بهتر است گیاه درمرحله 10% گلدهی باشد. گل های اسپرس از قسمت پایین به بالای گل آذین باز می شوند، لذا همزمانی در رسیدگی بذور وجود نداشته و از طرفی بذور اسپرس سریعاً ریزش می کنند از این رو جهت دستیابی به بذری با کیفیت مطلوب کنترل مزرعه پس از تشکیل غلاف ضروری است . زمان مناسب برداشت بذر هنگامی است که رطوبت توده در حدود 40% باشد این رطوبت مربوط به آن دسته بذوری است و که غلاف آنها کاملاً سبز است . جهت جلوگیری از کاهش قوه نامیة بذور باید رطوبت بذر را کم کنیم.اسپرس را باید به علت سبز ماندن چندین ماهه و تکثیر طبیعی به وسیله بذر و مقاومت آن در برابر چرای مفرط و دوام چند ساله بیشتر مورد توجه قرارداد .
