بزرك

نام علمی: Linum Usitatissimum

دانة كتان (بزرگ) در سرتاسر جهان براي تأمين غذا، دارو و الياف پارچه، تورهاي صيادي و ساير فرآورده هاي مورد استفاده قرار گرفته است. مصريان باستان هزاران سال پيش به كشت و پرورش كتان (بزرگ) مبادرت مي ورزيدند، و اين گياه امروزه در سراسر جهان يافت ميشود. كتان منبع غني الياف غذايي محسوب مي شود كه به كاهش ميزان كلسترول كمك مي كنند. روغن اين گياه در سلامتي قلب و عروق مؤثر است. مدتها پيش انسانها به فوايد روغن اين گياه پي بردند، و از بذر آرد شده و آرد نشده آن به عنوان ملين استفاده مي كردند. خاصيت ملين بودن روغن اين گياه مربوط به مواد لعاب دار موجود در آن است. روغن كتاب حاوي اسيدهاي چربي امگا- 3 و همچنين اسيدهاي امگا-6 است. روغن اين گياه غني ترين منبع اسيدهاي چرب امگا-3 در طبيعت است و حاوي بيشتر از دو برابر امگا-3 موجود در روغنهاي ماهي است و از نظر قيمت هر انس آن ارزانتر از انواع روغ ن ماهي است. اين گياه سبب كاهش خطرات احتمالي تصلب شرايين نيز ميشود. روغن گياه مزبور همچنين داراي مواد مغذي گياهي نظير فتواستروژن است. اين مواد شبه استروژني طبيعي هستند كه مي توانند درد و ناراحتي ناشي از يائسگي را كاهش دهند.

معرفي گياه بزرک:

كتان نوعي گياه سالانه است كه در خاكهاي مرطوب عميق حاوي شن، گل و لاي و خاك رس زياد به خوبي رشد مي كند. بذرهاي موجود در اين گياه غني از روغن كتان است كه گاهي اوقات به آن روغن بزرك گفته ميشود (توجه: روغن بزرك تجاري كه معمولاً در بازسازي اسباب و اثاثيه مورد استفاده قرار مي گيرد مصرف انساني ندارد). سبوس بذر اين گياه از نظر لعاب غني است. هم روغن بذر و هم لعاب موجود در آن داراي خواص غذايي و درماني است.

بزرک وکتان با نام علمی لینوم یوزیتاتیسیموم ، گیاهی است یکساله از تیره ی کتان ، دیپلوئید با 18 جفت کروموزوم که بصورت بوته ای ایستاده رشد می کند . طول دوره ی رشد گیاه در کشت بهاره 90 تا 150 روز و در کشت پاییزه تا 250 روز می رسد . ارتفاع بوته ی کتان تا 150 سانتیمتر می رسد و کمی دیر رس تر از بزرک می باشد ساقه ی کتان فاقد انشعاب بوده و یا تولید انشعابات کمی در ناحیه ی انتهایی ساقه می نماید .

 تاریخ کاشت بزرک:

کشت بهاره بزرک و کتان در نواحی اقلیمی با زمستان نیمه سرد و سردتر انجام می گیرد . اولین تاریخ کاشت ممکن در بهار هنگامی است که یخبندان خاک مرتفع شده و رطوبت خاک اجازه ی ورود به زمین را بدهد. اما از نظر حصول درصد سبز مناسب ، می توان بزرک و کتان را هنگامی کاشت نمود که میانگین شبانه روزی دما در نواحی با زمستان نیمه سرد به حدود 10 درجه سانتیگراد و در نواحی سردتر به 12 درجه ی سانتیگراد رسیده باشد . بنابراین بهتر است از کشت پاییزه بزرک و کتان در نواحی با زمستان سرد خود داری نمود . کشت پاییزی بزرک بر کشت بهاره ی آن در کلیه ی نواحی اقلیمی که خطر سرما زدگی وجود ندارد ارجح است .

روش کاشت بزرک و کتان همانند گندم بصورت مسطح و بذر پاشی است . برای کشت مکانیزه ی بزرک و کتان بهتر است از ردیف کار غلات ریز دانه که به چرخ فشارنده خاک بر روی بذر مجهز باشد ، استفاده کرد تا خاک سطحی نرم بر روی بذر متراکم گردد . فاصله ی ردیفهای کاشت حدود 15 تا 20 سانتی متر در بزرک و حدود 10 تا 12 سانتی متر در کتان می باشد .

 آبیاری بزرک:

مقاومت بزرک و کتان به خشکی و آب ایستادگی از گندم کمتر است به همین دلیل دقت در آبیاری این گیاه ضرورت دارد . آبیاریهای کاشت تا باز شدن اولین جفت برگها را می توان بر اساس وضعیت رطوبتی لایه سطحی خاک ، تاریخ کاشت و شرایط محیطی بین 7 تا 14 روز یکبار انجام داد . از مرحله ی پیدایش جوانه های گل تا رسیدگی، حدود ثلث کپسولها لازم است آبیاری بر اساس مصرف حدود 50 درصد از رطوبت قابل استفاده گیاه از خاک و یا رسیدن پتانسیل آب در خاک به حدود 0/5- اتمسفر بعمل آید .

 برداشت بزرک:

 بزرک را هنگامی برداشت می کنند که بیش از 75 درصد کپسولها رسیده باشد کپسول و دانه رسیده قهوه ای رنگ بوده و دانه در کپسول بحالت آزاد تکان می خورد . بزرک را می توان به کمباین غلات برداشت نمود . برداشت کتان جهت تولید الیاف هنگامی انجام می گیرد که گل دهی آغاز شده و یا میوه های جوان تشکیل شده باشند در این زمان حداکثر عملکرد الیاف با کیفیت خوب بدست می آید تاخیر در برداشت موجب افزایش درصد لیگنین شده و کیفیت الیاف را برای ریسندگی کاهش می دهد . معمولا بوته های کتان را از خاک بیرون می کشند و یا از سطح خاک می برند و دسته بندی می کنند . در شرایط مکانیزه از دستگاههای مخصوصی برای بیرون کشیدن بوته ها و دسته بندی آنها استفاده می شود . بسته ها را به یکدیگر تکیه داده تا برگها و ساقه ها خشک گردند . در صورتی که دانه ها تشکیل شده باشند دسته های خشک شده را با کوبیدن چوب بر روی ناحیه ی گل آذین و یا با استفاده از شانه های گردان مخصوصی بذر گیری می کنند . پس از آن دسته های خشک شده را پوسانده و سپس لیف گیری می نمایند .

تركيبات گياه بزرک:

فرآورده هاي حاصله از كتان از بذرهاي موجود در داخل آن تهيه ميشود. بذرهاي اين گياه حاوي روغنهاي چربي به نام اسيد آلفالينولنيك (ALA) و اسيد لينوليك است. اسيد آلفالينولنيك (ALA) در واقع همان روغن امگا-3 موجود در كتان است. كتان همچنين حاوي ساير مواد مهمي نظير "ليگنال ها" است كه مي تواند از بدن شما در قبال برخي از انواع سرطان مراقبت كند.