نام علمی ذرت: Zea mays
وزن هزار دانه ذرت: 190 گرم
درصد خلوص بذر ذرت: 99%
درصد قوه نامیه بذر ذرت: 85%
مقدمه:
ذرت از خانواده غلات یکی از چهار غله عمده جهان بوده و بعد از گندم و برنج تولید آن در دنیا مقام سوم را داراست. نام این گیاه در فارسی بلال و در عربی ذرت است. ذرت تا قبل از سال 1492 میلادي (سال کشف آمریکا) در قاره آسیا، اروپا و آفریقا به عنوان یک گیاه زراعی شناخته شده نبود. اما این گیاه را از قرنها قبل در آمریکا مرکزي میشناختند و توسط مردم سرخ پوست آمریکا کشت می شد و به همین سبب نام لاتین آن از یکی از طوایف سرخ پوست بنام گرفته شده است. کریستف کلمپ کاشف آمریکا براي اولین بار دانه ذرت را از آمریکا به اروپا برد سپس طی سالیان دراز بذر ذرت از طریق کشور پرتقال به آفریقا و جنوب اروپا تاهندوستان و چین برده شد. حدس زده می شود که دانه این گیاه مانند غلات داراي پوشینه هایی بوده و بر حسب جهش بصورت بلال امروزي در آمده است. سالیانه بیش از صد میلیون هکتار از اراضی زراعی دنیا به کشت ذرت اختصاص پیدا می کند و بعد از گندم بزرگترین سطح کشت را دارد، در حالیکه تولید محصول آن بعد از گندم و برنج قرار دارد. اهمیت محصول و بالا بودن سطح زیر کشت زیاد این گیاه بعلت قدرت تطابق آن با شرایط گوناگون اقلیمی می باشد، بدین جهت جزو عمده ترین محصولات مناطق معتدله، معتدله گرم، نیمه گرمسیر و مرطوب بشمار میرود. این گیاه به علت ارزش غذایی خاصی که دارد مورد توجه کشورهاي مکزیک، پرو، کشورهاي آمریکاي مرکزي و اغلب کشورهاي آمریکاي جنوبی قرار دارد. طبق شواهد مختلف و متعدد چنین به نظر می رسد که کشت و کار ذرت قرنها قبل توسط بومیان این مناطق نیز رواج داشته و آنها در اصلاح آن سهم زیادي داشته اند و حتی ارقامی از آن تهیه کرده اند. ذرتی که مورد توجه خاص سفید پوستان قرار گرفته است ذرت دندان اسبی بوده که داراي قدرت تطابق پذیري بیشتري با شرائط مختلف آب و هوایی است. ذرت یکی از غلات مهم و پر محصول و داراي اهمیت در تغذیه می باشد. از نظر سطح کشت بعد از گندم و برنج سومین غله به حساب می آید و بیش از 45 درصد ذرت دنیا در امریکا تولید می شود. مهمترین مناطق کشت ذرت در ایران استانهاي مغان، اردبیل، مازندران، گرگان و اطراف تهران می باشد. بنا به امار سال 1382 سطح کشت ذرت دانه اي در ایران حدود 210 هزار هکتار بوده که نزدیک به 2 میلیون تن عملکرد دانه داشته است بیشترین سطح کشت مریوط به استان فارس در حدود 100 هزار هکتار بوده که تولید ان بیش از 6 هزار تن ذرت دانه اي بوده که مقام اول کشوري را دارد. ذرت به عنوان گیاه دنیاي جدید شناخته شده که حدود 3 هزار سال قبل از میلاد در امریکاي جنوبی وجود داشته و بعد از سفر کریستف کلمپ یعنی در 1494 میلادي از کوبا به اروپا و از آنجا به آسیا منتقل شد.
شرایط محیطی و اکولوژیکی ذرت:
گرما (حرارت) لازم برای کاشت ذرت: ذرت برخلاف گندم و جو احتیاج به گرما و حرارت زیاد خورشید دارد به همین دلیل حرارت عامل محدود - کننده رشد و نمو این گیاه محسوب می شود. جوانه زنی در ذرت از دماي 8-10 سانتی گراد در عمق کاشت شروع می شود. مناسب ترین درجه حرارت در طول دوره رشد بین 25-30 درجه است. در صورتی که دما به بیش از 40 درجه تجاوز نماید جذب آب مشکل خواهد گردید، حتی در شرایط آبیاري (به دلیل تبخیر خیلی شدید) منجر به سوختگی حاشیه برگ می گردد. چنانچه این زیادي درجه حرارت در زمان گل دهی اتفاق افتد میزان تلقیح کاهش می یابد و با کاهش عملکرد مواجه می گردند.
رطوبت مناسب برای کاشت: یکی از فاکتورهاي بسیار مهم در زراعت ذرت مسئله نیاز گیاه به آب می باشد. ذرت براي تولید یک واحد ماده خشک بسته به شرایط آب و هوایی به طور متوسط به 342 واحد آب نیاز دارد. نیاز ذرت براي ساختن یک واحد ماده خشک کمتر از سایر گیاهان زراعی (گندم، جو، یونجه) است. نیاز آبی ذرت در کشت اول در حدود 8000 متر مکعب و در کشت دوم 6500 متر مکعب گزارش شده است. نوبت آبیاري با توجه به نوع خاك و شرایط آب و هوا از 7 تا 12 روز یکبار متغیر می باشد. کمبود آب در مرحله ظهور سنبله ها باعث می گردد که تلقیح بطور کامل در ذرت انجام نگیرد. مرحله بین ظهور سنبله ها تا پایان پرشدن دانه ها از مواد غذایی (مرحله مومی) حساس ترین مرحله زندگی ذرت نسبت به آب می باشد (مرحله بحرانی ذرت نسبت به آب) و مدت آن 50 روز می باشد.
خاك مناسب ذرت : ذرت در خاکهایی با بافت لومی، عمیق، نفوذ پذیري مناسب، مواد آلی کافی و با عناصر غذایی متعادل، بیشترین عملکرد را دارد. ذرت نسبت به شوري خاك حساس و باید از کاشت آن در این نوع اراضی جلوگیري کرد. در خاکهایی با شرایط مساوي از نظر حاصلخیزي و تأمین رطوبت ذرت اراضی متوسط و یا سبک را ترجیح می دهد زیرا این گونه اراضی در بهار خیلی زود گرم و شرایط رشد ریشه ها را فراهم می کند انتخاب زمین در هر منطقه متأثر از فاکتورهاي زیر است:
1- عمق آب تحت الارض : ذرت داراي ریشه قوي بوده و می تواند تا عمق 100 سانتی متر خاك گسترش یابد و از طرفی دفعات زیاد آبیاري در بالا آوردن سطح آب تحت الارضی موثر بوده و ضروریست در انتخاب زمین به سطح آب زیر زمینی توجه شود. حد سطح آب هاي زیر زمینی براي ذرت بین 1/5 تا 3 متر است
2-زهکش: با توجه به پتانسیل بالاي ذرت در رشد و تولید محصول تهویه مناسب خاك به عنوان یک فاکتور موثر از اهمیت زیادي برخوردار است و در صورت فراهم نبودن تهویه خوب در خاك محصول به شدت کاهش پیدا کرده و حتی می تواند از رشد رویشی گیاه نیز جلوگیري نماید چنانچه مزرعه ذرت عاري از زهکش طبیعی یا مصنوعی باشد آب آبیاري لایه هاي تحتانی خاك را فرا گرفته و تهویه خاك را از بین برده و مانع رشد گیاه می گردد.
3- تسطیح اراضی: به دلیل مکانیزه بودن زراعت ذرت معمولاً اراضی به نحوي انتخاب میگردند که از تسطیح نسبی برخوردار باشد، زیرا در غیر این صورت آبیاري صحیح صورت نمیگیرد و مزرعه بطور یکنواخت سبز نخواهد شد.
تهیه زمین یا آماده سازي زمین جهت کشت ذرت: عملیات تهیه زمین در زراعت ذرت اگر بخوبی صورت پذیرد باعث نرم شدن خاك در عمق مورد نیاز، ذخیره آب، ایجاد یک شرایط آب و هوایی مطلوب جهت رشد ریشه ها، فعالیت میکروارگانیسمی، دفع علفهاي هرز و زیر خاك فرو بردن باقی ماندهاي گیاهان پیش کشت می گردد. زراعت مکانیزه ذرت ایجاب می کند که تمام مراحل کشت آن به صورت منظم و به طور صحیح اجرا شود.
1- آبیاري : گرماي زیاد عامل تبخیر پیش از حد بوده و سبب می شود که خاك در لایه هاي سطحی رطوبت خود را از دست داده و انجام شخم براحتی صورت نگیرد. لذا ضروریست در زمان مناسب اقدام به آبیاري زمین نمود. زیرا گذشته از ایجاد سهولت براي شخم، آبیاري از پودر شدن خاك ناشی از کاربرد ادوات جلوگیري می نماید.
2- شخم با گاو آهن : در موقع شخم زنی باید به زمان شخم، نحوه انجام عملیات و عمق شخم دقت نمود.
الف) زمان شخم : زمان انجام عملیات تهیه زمین بسیار مهم و نقش ویژه اي در نگهداري کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاك و صرفه جویی سوخت دارد. زمان لازم براي گاورو شدن پس از آبیاري با توجه به بافت خاك متفاوت بوده و ضروریست با توجه به این امر عملیات شخم شروع گردد. به طور کلی رطوبت خاك در زمان شخم بایستی به اندازه اي باشد که گاو آهن به راحتی در خاك فرو رفته و ضمناً خاك به تیغه هاي گاو آهن نچسبد.
ب) نحوه انجام عملیات شخم : عدم دقت در عملیات شخم میتواند باعث ایجاد ناهمواري و از بین بردن تسطیح نسبی خاك گردد. بنابراین انتخاب شیوه مناسب با توجه به انواع گاو آهن هاي موجود و تنظیم صحیح گاو آهن الزامیست.
ج) عمق شخم : سیستم ریشه گسترده ذرت ایجاب میکند عمق شخم کمتر از 30 سانتیمتر نباشد.
د) دیسک : دیسک سنگین جهت خرد کردن کلوخه هاي حاصل از شخم است و عمق دیسک بین 10-15 باشد. و باید در زمان مناسب انجام شود. در غیر این صورت عملیات دیسک بعد از زمان مورد نظر کلوخه ها را بخوبی خرد نکرده و باید تکرار شود. پودر شدن بیش از اندازه خاك شرایط را براي تشکیل سله فراهم می نماید. پیدایش سله قبل از جوانه زدن باعث می گردد که اکسیژن به اندازه کافی در اختیار جنین قرار نگیرد. سفت و محکم شدن سله خاك بعد از جوانه زدن نیز می تواند باعث متوقف شدن رویش گیاه شود.
عملیات کاشت ذرت: در موقع کشت ذرت به فاکتورهایی از قبیل انتخاب بذر، تاریخ کاشت، عمق کاشت و تراکم علاوه بر تهیه بستر مناسب جهت کشت و حاصلخیزي خاك باید دقت نمود.
1- انتخاب بذر : در انتخاب بذر باید دقت کامل و لازم را مبذول داشت تا احتمال پوسیدگی بذور و حمله امراض قارچی کاهش یابد. معمولاً بذر ذرت را قبل از کاشت براي جلوگیري از حمله احتمالی قارچها با قارچ کشها ضد عفونی میکنند. درجه خلوص و قوه نامیه بذور هیبریدي که براي کشت ذرت مورد استفاده قرار میگیرد می بایست به ترتیب حداقل 98 و 90 درصد باشد. مناسبترین و بهترین رقمی که در حال حاضر می توان کشت نمود رقم سینگل کراس 704 کیلوگرم می باشد. مقدار بذر مورد نیاز براي ذرت دانه اي 25 -20 کیلو گرم و برای ذرت علوفه ای 30-35 کیلو گرم است.
تاریخ کاشت ذرت: زمان کاشت ذرت بر روي تاریخ رویش، تراکم، شادابی مزرعه، تاریخ ظهور اندامهاي زایشی و گرده افشانی و زمان رسیدن تأثیر خواهد داشت. بنابراین زمان کاشت مناسب اهمیت ویژه اي در موفقیت کشت ذرت دارد. زمان کاشت ذرت موقعی شروع می گردد که درجه حرارت خاك در عمق کاشت در اوایل صبح 10 درجه سانتیگراد و هوا رو به گرمی باشد. تاریخ کاشت ذرت بستگی به رقم (هیبرید) و کیفیت خاك دارد. تأخیر در کاشت ذرت سیلوئی نیز باعث کاهش تولید و پائین آمدن کیفیت علوفه خواهد گردید (کاهش تولید و پایین آمدن کیفیت علوفه به دلیل کاهش تولید بلال می باشد).
تراکم کاشت ذرت: یکی از فاکتورهاي مهم جهت بدست آوردن حداکثر تولید در زراعت ذرت انتخاب تراکم مناسب با توجه به شرایط اقلیمی هر منطقه و مشخصات ارقام کشت شده می باشد. واکنش ذرت نسبت به تراکم در مزرعه قویتر از واکنش سایر گیاهان وجینی است. تراکم مناسب در ذرت به فاکتورهاي متعددي بستگی دارد که مهمترین آنها عبارتند از نوع مصرف (ذرت دانهاي – ذرت سیلوئی)، هیبرید، رطوبت خاك، حاصلخیزي زمین و شرایط اقلیمی منطقه است و ارقام هیبریدهاي زودرس تراکم بیشتري را نسبت به ارقام دیررس تحمل می نمایند. با افزایش تراکم تا حد معینی عملکرد محصول افزایش و بعد از آن کاهش می یابد ولی درصد بلال از کل تولید همزمان با افزایش تراکم کاهش می یابد، بنابراین باید توجه داشت که تراکمی را جهت ذرت سیلوئی انتخاب نمود که در آن مقدار بلال ها حداقل تولید باشد و بقیه ساقه و برگها باشد (بهترین کیفیت علوفه موقعی بدست می آید که محصول بلال و برگ و ساقه باشد). تراکم بوته هاي ذرت براي دانها ي 6-8 بوته در متر مربع و براي ذرت سیلوئی 9-12 بوته و بری ذرت علوفه ای معمولاً در یک متر مربع 15-20 گیاه در متر مربع می باشد.
عمق کاشت ذرت: عمق کاشت بذور ذرت بسته به بافت خاك و رطوبت خاك متغیر است. عمق کاشت در اراضی با بافت 5-6 سانتی متر و در نواحی مرطوب با بافت سنگین تا متوسط که خیلی زود خشک می گردد 8 سانتی متر می باشد. براي اینکه بتوان آب مورد نیاز جوانه زدن فراهم گردد. دانه ها باید در لایه هاي مرطوب خاك قرار بگیرند. عمق کاشت در اراضی خشک تا 12 سانتیمتر میتواند افزایش یابد. رویش یکسان ذرت بستگی به یکسان بودن عمق کاشت دارد.
طریقه کاشت ذرت : مرحله کاشت مزرعه ذرت از مهمترین فعالیت هاي زراعی براي دستیابی به حداکثر محصول است. بدیهی است که عملیات کاشت براي قرار دادن تعداد بذر در زیر خاك از اهمیت ویژه اي برخوردار باشد، به همین دلیل باید دستگاه ردیفکار براي قرار دادن تعداد بذر مورد نظر در عمق مناسب و با فواصل منظم بر روي ردیف با دقت زیاد کالیبره شود. کاشت به دو صورت یا هیرم کاري است یا خشک کاري.در روش هیرم کاری بهتر است 7-10 روز پیش از کشت زمین را آبیاري کرد تا علفهاي هرز سبز شده را بتوان از بین برد، همچنین رطوبت در همه بخش هاي زمین براي سبز شدن بذر یکسان باشد. ولی در خشک کاري بعد از کاشت بذر بلافاصله آبیاري می شود.
