چاودار گياهی از خانواده گندميان است. مهمترين غله مقاوم نسبت به سرما است. خوشه های دراز و برگ های پهن دارد. بيشتر در زمين های خشك و آهكی می رويد. دانه هايش برای تهيه آرد و نان به كار می رود. مناطق كشت عمده اين گياه شوروی، اروپا بويژه لهستان و كشورهای اسكانديناوی می باشد. چاودار از غلات مغذی و متعلق به خانواده گندم و جو است. این گیاه دگرگشن بوده و مقاومترین غله نسبت به سرما است.
گیاهشناسی:
چاودار گیاهی از تیره غلات می باشد. سیستم ریشه ای چاودار مشابه گندم افشان و عمیق تر از گندم هستند، تا عمق 200 سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و انشعابات بیشتری دارند.
ارتفاع ساقه چاودار تا 190-140 سانتیمتر متغیر می باشد. برگ های چاودار مثل گندم دراز و نوک تیز می باشند. تلقیح در چاودار غیر مستقیم و از نوع گیاهان دگرگشن می باشد. وزن هزار دانه چاودار در ارقام مختلف بین 20 تا 55 گرم متغیر است.گونه های دوساله و چندساله چاودار هم مانند S. crermont و S. montanum وجود دارد که جهت علوفه دام در مراتع کشت می شوند
کاشت،داشت،برداشت
برای تولید علوفه می توان آنرا در تمامی نواحی گندم خیز دنیا کشت نمود. طول دوره زندگی چاودار پائیزه 280-270 روز می باشد. حداقل درجه حرارت برای جوانه زدن یک تا دو درجه سانتیگراد می باشد. چاودار در درجات حرارت 14-12 درجه (خاک) در مدت 6-5 روز جوانه میزند. چاودار کشت های متوالی را تحمل می نماید و عملکردهای بسیار خوبی در سیستم تناوبی خواهد داشت. این گیاه در نواحی مرطوب و سرد عملکردهای بسیار خوبی بعد از بقولات یکساله و چندساله، سیب زمینی زودرس و جو می تواند داشته باشد، و بعد از گندم و ذرت علوفه ای نتایج بسیار خوبی می دهد. در نواحی مرطوب و سرد بعد از چاودار می بایست گیاهان بهاره و در اراضی شنی می توان ذرت، هندوانه یا گیاهان علوفه ای کشت نمود.
تکثیر چاودار توسط بذر صورت می گیرد. برای جلوگیری از هجوم بیماری های قارچی، بذور چاودار را باید قبل از کاشت همانند گندم ضد عفونی کرد. تاریخ کاشت بستگی بسیار زیادی به شرایط محیطی دارد. چاودار حدود دو هفته قبل از گندم پائیزه کشت می گردد، زیرا قبل از ورود به مرحله زمستانه باید زمان کافی برای پنجه زنی در اختیار داشته باشد. میزان بذر مورد نیاز 180-140 کیلوگرم در هکتار می باشد. فواصل میان ردیف ها در زراعت های مکانیزه 15-10 سانتیمتر می باشد. عمق کاشت در اراضی سنگین و مرطوب 5-3 سانتیمتر و در اراضی سبک و خشکتر6-5 سانتیمتر است. عملیات داشت در چاودار کمتر از گندم پائیزه است. مصرف کودهای ازته به میزان 40-30 کیلوگرم در هکتار تا آنجا که ممکن است باید در ابتدای بهار صورت گیرد. دفع علف های هرز در زراعت چاودار به وسیله علف کش های مزارع گندم صورت می گیرد.
زمان برداشت در صورتی که چاودار برای علوفه سبز کشت شده باشد، برداشت می بایست از موقعی که ارتفاع گیاه به 35-30 سانتیمتر رسیده شروع و تا قبل از سنبله رفتن پایان یابد. چنانچه برداشت به تأخیر بیفتد ساقه ها خشبی می گردند و قابلیت مصرف علوفه پایین می آید. مرحله رسیدن کامل دانه های چاودار معمولاً یک هفته قبل از رسیدن گندم پائیزه می باشد. تفاوتی که چاودار با سایر غلات پائیزه دارد در این است که دانه های آن همزمان می رسند، زیرا بیشترین ساقه هایی که تولید سنبله می نمایند از شاخه هایی هستند که در پائیز قبل از رسیدن زمستان به وجود آمده اند. در چاودار ریزش دانه بیشتر از گندم است. برداشت در موقع رسیدن کامل با رطوبت 15-14 درصد دانه به وسیله کمباین صورت می گیرد. نسبت دانه به کاه در چاودار 1 به 5/3-3 می باشد، یعنی 75-70 درصد کل تولید چاودار کاه می باشد.
ترکیبات شیمیایی و فرآوری
منبع خوب فيبر رژيمی، فسفر، منيزيم و ويتامين B1 است. دانه اين گياه انرژی زا، رونده، مسكن و آرام بخش است.
برطرف كردن کننده گُر گرفتگی و مانع ايجاد سنگ صفرا است. جوشانده آن برای رفع كرم های روده ای مصرف می شود و همچنین جوانه آن برای درمان يبوست، ناراحتی قلبی استفاده دارد.
غلات سبوس دار و سرشار از فيبر مانند چاودار در مقابله با سرطان سينه پس از يائسگی بسيار مؤثر است. فيبرها با چسبيدن به سموم موجود در روده در از بين بردن و محافظت از سلول های روده از آسيب پذيری آنها محافظت می كند و در نتيجه از سرطان روده جلوگيری می كند. ميزان بالای فيبر موجود در اين گياه از افزايش ميزان قند خون در بيماران مبتلا به ديابت جلوگيری و در نتيجه در كنترل ميزان خون كمك می كند.
نیازهای اکولوژیکی:
دانه های چاودار از نقطه نظر مورفولوژیکی مثل دانه های گندم جوانه می زنند. پنجه زنی با توجه به تاریخ کاشت در پائیز صورت می گیرد. چاودار به مدت 15-10 روز قبل از گندم به سنبله می رود گل دادن آن 15-10 روز بعد از سنبله رفتن صورت می گیرد. چاودار معمولاً 10-5 روز قبل از گندم پائیزه می رسد. طویل شدن ساقه در بهار بسیار زود و با سرعت خیلی شدیدی صورت می گیرد و از این نقطه نظر، نسبت به گندم و جو پائیزه برتری دارد. این خصوصیات باعث می گردد که گیاه به خوبی از ذخیره رطوبت خاک استفاده نموده و با علف های هرز رقابت نماید.
خواص درمانی و کاربردها
منبع خوب فيبر رژيمی، فسفر، منيزيم و ويتامين B1 است. دانه اين گياه انرژی زا، رونده، مسكن و آرام بخش است.
برطرف كردن کننده گُر گرفتگی و مانع ايجاد سنگ صفرا است. جوشانده آن برای رفع كرم های روده ای مصرف می شود و همچنین جوانه آن برای درمان يبوست، ناراحتی قلبی استفاده دارد. غلات سبوس دار و سرشار از فيبر مانند چاودار در مقابله با سرطان سينه پس از يائسگی بسيار مؤثر است. فيبرها با چسبيدن به سموم موجود در روده در از بين بردن و محافظت از سلول های روده از آسيب پذيری آنها محافظت می كند و در نتيجه از سرطان روده جلوگيری می كند. ميزان بالای فيبر موجود در اين گياه از افزايش ميزان قند خون در بيماران مبتلا به ديابت جلوگيری و در نتيجه در كنترل ميزان خون كمك می كند.
بذر شناسی:
رنک بذرخاکی یا قهوه ای رنگ و رورفته و شکل بذر تقریباً مانند برخی از ارقام جو و از نظر وزن هزاردانه معمولاً 25 تا35 گرم است. جهت تعیین قوه نامیه در شرایط آزمایشگاه معمولاً تیمارTP و دمای 25 ثابت و یا 20-30 متناوب مطلوب بوده و تقریباً بین 7تا 10 روز جوانه زنی به طول می انجامد. طول بذر تقریباً بطور متوسط 7.7 میلی متر و عرض آن 2.18 میلمتر و قطر بذر 2.31 میلیمتر است. شکل بذر گرزی ، سطح بذر ناصاف، سطح شکمی شیاردار، سطح پشتی برآمده و درنوک جنین کاملاً و در داخل یک تورفتگی V مانند قرارگرفته است. رنگ بذر خاکی است. میوه گندمه یا کاریوپسیس است و وزن هزاردانه بطور متوسط 23.3 گرم و از 19.1 تا 26.3 گرم متغییر است. هکتولیتر آن 695.8 گرم در لیتر است. تعداد بذر در کیلوگرم آن 430000 است و خلوص آن 95 تا98 % و استاندارد قوه نامیه از 90تا 95% است.
