نام علمی گیاه شیرین بیان: Glycyrrhiza glabra
درصد خلوص بذر شیرین بیان: ۹۰٪
درصد قوه نامیه بذر شیرین بیان: ۸۰٪
وزن هزار دانه شیرین بیان: ۱۱/۶ گرم
پراکنش شیرینبیان گیاهی مدیترانهاي بوده و در جنوب شرق آسیا گسترش زیادي دارد. این گیاه از جنوب اروپا تا آسیاي مرکزي میان دو عرض جغرافیایی ۳۰ تا ۴۵ درجه نیمکره شمالی رویش دارد. شیرین بیان در سطوح وسیعی در کشورهاي انگلیس، بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، یونان و ترکیه کشت میشود. در ایران نیز تقریباً در تمام شمال، شرق، غرب و مرکز کشور به وفور یافت میشود. اگرچه در بسیاري از کشورها به عنوان یک گیاه دارویی کشت و کار میشود، ولی در دیمزارهاي استان کرمانشاه، ایلام و فارس و بعضی از مزارع و مناطق مرکزي ایران مانند اصفهان و اراك به عنوان یک علف هرز در مزارع نخود و گندم محسوب میشود.
آماده سازي و کاربردهاي تجاري شیرین بیان:
ریشه گیاه شیرین بیان به صورت پـودر، عصـاره خشـک و مایع در تجارت جایگاه ویژه اي دارد. عصاره ریشه شیرین بیـان داراي مقادیري گلوکز، ساکاروز، آسـپاراژین ، مـواد آلبومیـدي، رزین و اسانس است. مواد مؤثره این گیاه در صنایع داروسازي، نوشابهسازي، شیرینیسازي و دخانیات مصـارف متعـدد ي دارد
تجارت گیاه شیرین بیان
سطح زیر کشت گیاهان دارویی مختلف در کشـور حـدود ۶۶ هزار هکتار است که از این مقدار، سهم شـیرین بیـان صـفر است. در حالیکه بـالاترین حجـم صـادرات گیاهـان دارویـی مربوط به گیاه شیرین بیان است. سالیانه صدها تن از ریشۀ گیاه شیرین بیان جهت استخراج مواد با ارزش شیمیایی و دارویی به صورت خام از کشور خارج مـی شـود و فـرآورده هـاي آن بـه کشور وارد میشود. از آن در کشورهاي پیشرفته دنیا ۵۰۰ نـوع فراورده تولید میشود. تنها بخش بسیار اندکی از عصاره تولیـد شده در داخل کشور، در صنعت داروسازي اسـتفاده مـی شـود . عصاره شیرینبیان با نـام لیکـوریس (Licorice) بـه صـورت پودر، جامد و مایع به کشـورهاي حـوزه خلـیج فـارس، ژاپـن، آلمـان، ایتالیـا، هندوسـتان، فرانسـه، بلژیـک و اسـترالیا صـادر میشود. چهار استان فارس، کرمان، کهکیلویـه و بویراحمـد و کرمانشاه تولیدکننده این محصول هسـتند . از ایـن میـان اسـتان فارس قطب تولید شیرین بیان در کشور است و به طور متوسط سالانه ۶ هزار تن عصاره شیرین بیان در ۷ کارخانه استان فارس تولید میشود. در استان کرمانشـاه نیـز بـه طـور کلـی سـالیانه ۱۵ - ۱۰ تن در هکتار از مزارع برداشت میشود.
زراعت گیاه شیرین بیان:
نیازهاي اکولوژیکی شیرین بیان:
گونه هاي شیرین بیان، در خاك با بافت متوسط شنی-رسی و داراي ترکیب هاي آهکی رشد میکنند. منشاي این گیاه نـواحی مدیترانه اي است و در طول رویش به هواي گرم و آفتاب کافی نیاز دارد. ریشه این گیاه در خاكهاي شنی بـا ضـخامت زیـاد گسـترش زیـادي یافتـه و عملکـرد آن نیـز افـزایش مـی یابـد. شیرین بیان در دماي ۶ تا ۲۵ درجه سـانتی گـراد رشـد مناسـب دارد. شیرین بیان گیاهی نورپسند است. نور کافی سبب افزایش مواد مؤثره ریشه می شود. ایـن گیـاه بـه آب و مـواد و عناصـر غذایی کافی نیاز دارد. در مرحلـه گلـدهی آب کـافی بایـد در اختیار گیاه قرار گیرد. شیرین بیان معمولاً در مناطقی کـه مقـدار بارندگی سالانه بین ۴۰۰ تا ۱۱۶۰ میلیمتر میباشد رویش دارد .براي کاشت این گیاه باید از زمینهاي شـنی بـا لایـه هـاي ضخیم خاك و غنی از ترکیب کلسـیم اسـتفاده کـرد . «پـی اچ » خاك براي شیرینبیان بین ۵/۵ تا ۸/۲ مناسب است.
آماده سازي خاك برای کاشت شیرین بیان:
چون شـیرین بیـان ریشـه بلنـدي دارد، بـراي کشـت آن از زمین هایی که از عمق زیادي برخوردارند، بایـد اسـتفاده کـرد. فصل پاییز پس از افزودن کود حیوانی موردنیاز گیاهـان شـخم عمیقی (به عمق ۴۰ تا ۷۰ سـانتی متـر ) زده مـی شـود . پـس از افزودن کود فسفره موردنیاز زمین را تسـطیح کـرده و بسـتر را براي کشت گیاه باید آماده نمود .
تاریخ و فواصل کشت شیرین بیان:
اوایل بهار (فروردین) زمان مناسبی براي کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. فاصله ردیف هاي کاشت از یکـدیگر ۶۰ سانتیمتر و عمق بذر موقع کاشت ۲ تـا ۳ سـانتی متـر مناسـب میباشد. مقدار بذر موردنیاز شیرین بیان براي هر هکتار زمین ۱۲ تا ۱۵ کیلـوگرم است. اوایل بهار (فروردین - اردیبهشت) نیز زمان مناسـبی بـراي کاشت بذر در خزانه هواي آزاد (کشت غیرمستقیم) مـی باشـد . فاصله ردیف ها از یکدیگر در خزانه ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر مناسب است. عمق بذر شیرین بیان موقع کاشت باید ۲ سانتیمتر باشد. در کشت غیرمستقیم مقدار بذر موردنیاز براي هر هکتار زمـین ۰/۵ تا ۱ کیلوگرم میباشد. اواسـط پـا ییز (آبـان ) هنگـامی کـه ارتفاع نشـاء بـه ۲۰ تـا ۲۵ سـانتی متـر رسـید آنهـا را بایـد در ردیفهایی به فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر در زمین اصلی کشت کرد. فاصله دو بوته روي ردیف کاشت ۴۰ تـا ۵۰ سـانتی متـر مناسب است. زمان مناسب براي تکثیر رویشی شیرین بیان اواسـط پـاییز (آبان) است. فاصله ردیفها از یکدیگر ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتـر و فاصله دو بوته در طول دو ردیف ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتـر مناسـب است. عمق مطلوب براي کاشت قطعات ریشـه اي متفـاوت و بـه بافت خاك و رطوبت محیط بستگی دارد. بـه طـوري کـه ایـن عمق در خاكهاي سبک ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر و در خـاك هـاي سنگین ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتر توصـیه مـی شـود . تکثیـر رویشـی شیرین بیان اقتصادي تر است و اغلب از این روش بـراي تکثیـر این گیاه استفاده میشود.
تناوب کشت شیرین بیان:
چون شیرین بیان براي چند سال (۱۰ تا ۱۵ سـال ) در یـک منطقه باقی می ماند و رشد اولیه این گیـاه بسـیار کنـد و بطئـی است از اینرو آن را باید با گیاهانی به تناوب کشـت کـرد کـه سبب گسترش علفهاي هرز نشوند. گیاهـان وجینـی گیاهـان مناسبی براي تناوب کشت با شیرین بیان هستند.
روش کاشت شیرین بیان:
شیرین بیان را میتوان توسط بـذر و یـا از طریـق رویشـی تکثیر کرد. از آنجا که بذر شیرین بیـان پوسـته ضـخیمی دارد و این پوسته قوه رویشی آن را کاهش میدهد، قبل از کاشت باید خراش هاي مناسبی در سطح پوسته ایجاد کرد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام میگیرد.
مراقبت و نگهداري شیرین بیان:
رشد شیرین بیان در سال اول رویش کند و بطئی اسـت . از اینرو علف هاي هرز مـی تواننـد بـدون رقابـت و بـه سـرعت توسعه یابند، لذا کنترل علف هاي هرز قبل از کاشت و نیز تهیه بستر فاقد علف هاي هرز ضـرورت دارد. در سـال اول رویـش علف هاي هرز را به طور مکانیکی با دست یا کولتیواتـور بایـد وجین کرد. در فصل بهار به منظور توسعه ریشه، قبل از ریزش برگها ساقه هاي شیرین بیان را از فاصله ۱۰ سانتیمتري سـطح زمین باید قطع و از زمین خارج کرد.
برداشت محصول شیرین بیان:
چنانچه شیرین بیان به روش رویشی تکثیر شده باشد ۳ تا ۴ سال پس از کاشت، ولی اگر تکثیر توسط بذر انجام گرفته باشد ۵ تا ۶ سال پس از کاشت میتوان ریشه آن را برداشـت کـرد . زمان مناسب بهره برداري ریشه اوایل پاییز تا اواخر زمستان با توجه به ویژگی منطقه رویش انجام میگیرد که در این زمان داراي حداکثر گلیسریزین است. براي استحصال ریشه زمین را با تراکتور یا بیل و تیشه تا عمق ۵۰ سانتیمتري شیار میزنند و توسط کارگر جمع آوري میشود. از آنجاکه مواد مؤثره ریشه شیرینبیان در آب حل میشـود لذا ریشه ها را خیلی سریع و با آب جاري باید شست. پـس از تمیز کردن پوست ریشه ها را باید جدا کرد، سـپس آنهـا را بـه قطعات ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتـري تقسـیم و خشـک نمـود. بـراي خشک کردن ریشه نباید از نور مستقیم یا درجـه حـرارت بـالا استفاده کرد. چنانچه از خشک کن هاي الکتریکی اسـتفاده شـود دماي مناسب ۴۰ درجه سانتیگراد میباشد. ریشه هاي خشـک شده ترك خورده و شکاف برمیدارند. عملکرد ریشـه خشـک در گیاهان ۳ ساله به ۱/۵ تا ۲ تن در هکتـار مـی رسـد نسـبت ریشه هاي تازه به خشک ۳/۵ به ۱ میباشد.
