كنجد

نام علمی کنجد: Sesamum indicum

درصد خلوص بذر کنجد: ۹۵ درصد

درصد قوه نامیه بذر کنجد: ۹۰ درصد

وزن هزاردانه کنجد: ۲/۶ گرم

کنجد از جمله نباتات بومی ایران است که از قرن ها پیش در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر کشور کشت می شده است. کنجد به دلیل مقاومت به خشکی و گرما اهمیت بسیار زیادی در توسعه کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک بعنوان کشت تابستانه دارد. کنجد معمولا، بعنوان زراعت دوم (کشت تابستانه) در تناوب با محصوالت جالیزی و غالت (گندم و جو) قرار گرفته و در توسعه کشاورزی پایدار منطقه اهمیت بسزائی دارد.

دانه كنجد حدود ۲۵ درصد پروتئين و بين ۴۵ تا ۶۰ درصد روغن غيرخشك شونده مطلوب با ضريب یدي ۱۱۰ تا ۱۳۰ دارد. طعم روغن كنجد مطبوع و ثبات و پايداري آن زياد است. روغن كنجد اكسيده نميشود و اين خاصيت به علت وجود ماده ای به نام سسامولين (Sesamolin)است كه در اثر تجزيه به يك ماده ضد اكسيده شدن بنام سسامول (Sesamol )تبديل ميشود.

امكان توسعه كشت كنجد (بعنوان كشت دوم) در اكثر مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري كشور  وجود دارد.

مزایای کشت کنجد:

۱- كنجد نسبت به خشكي و گرما مقاوم ميباشد (نياز آبي آن در مقايسه با ساير محصوالت تابستانه كمتر ميباشد). 

۲- طول دوره رشد آن كوتاه بوده و زمين را براي كشتهاي بعدي آزاد مي‌كند.

۳- بعنوان يك كشت تابستانه مزيت هاي زراعی مطلوبی در تناوب زراعي، مخصوصا تناوب با غلات (گندم و جو) دارد. لذا با توجه به نياز كشور به افزايش توليد دانه هاي روغني، الزم است برنامه ريزي لازم براي توسعه كشت اين محصول، صورت بگيرد.

فواصل کاشت و تراکم بوته کنجد:

در کشت های ردیفی (کرتی یا جوی و پشته ای) با آبیاری نشتی فواصل کاشت ۵۰*۱۰ سانتی متر برای کاشت ارقام چند شاخه توصیه می شود (فاصله بین ردیفها ۵۰ سانتی متر و فاصله بین بونه ها حدود ۱۰ سانتی متر). اما چنانچه امکان اجرای سیستم آبیاری قطره ای (نوار تیپ) وجود داشته باشد، فواصل کاشت ۳۷*۱۵ سانتی متر مناسب تر می باشد. برای ارقام تک شاخه، فاصله بین ردیف حدود ۳۰ سانتی متر و فاصله بین بوته حدود ۵ سانتی متر توصیه می شود. در کشت های سنتی و دستپاش بایستی تراکم بوته را با تنظیم میزان بذر مصرفی کنترل نمود. 

تهیه زمین جهت کاشت کنجد:

کنجد دارای بذر کوچک، گیاهچه نسبتا ضعیف و رشد اولیه کند بوده و ایجاب می نماید که اندازه خاکدانه ها و کلوخه هایی که در مجاورت بذر قرار می گیرند کوچک بوده و خاک سطحی کمی متراکم باشد. به عبارت دیگر بستر کاشت بایستی کامال نرم و در تسطیح آن دقت زیادی به عمل آید. بهتر است قبل از کاشت زمین را آبیاری و سپس عملیات خاکورزی اولیه (شخم و در صورت نیاز دیسک) انجام شود. بعد از شخم و یا دیسک، انجام لولر (تسطیح نمودن زمین) ضرورت دارد. کاشت به صورت نم کاری (هیرم کاری) بسیار مطلوب بوده و توصیه می شود. در صورتی که خاک بعد از عملیات خاکورزی خشک شده باشد، آبیاری بلافاصله بعد از کاشت بذر ضروری می باشد.  توصیه می شود کنجد را با ریز دانه کارها کشت نمود، به خصوص ریز دانه کار های پنوماتیک که می توانند فاصله بین بوته ها را دقیق تنظیم نمایند. کاشت با این دستگاه ها میزان بذر مصرفی را به ۱/۵ تا ۲ کیلوگرم در هکتار کاهش می دهد.

خاک مناسب کشت کنجد سنگین و هم در خاک های سبک قادر به رشد و تولید گیاه کنجد هم در خاک های تقریبامتوسط نظیر لوم شنی که به بافت متوسط نزدیک محصول می باشد. 

آبیاری گیاه کنجد:

آب آبیاری کنجد باید از کیفیت خوبی برخوردار باشد. این گیاه آب های با شوری کمتر از ۲۰۰۰ میکرو زیمنس بر سانتی متر را ترجیح می دهد و هرچه شوری خاک بیشتر باشد باید آب آبیاری دارای کیفیت بهتری باشد. گرچه گیاه کنجد به خشکی مقاوم است، اما تنش کم آبی به خصوص در مراحل ظهور گل و تشکیل کپسول و پر شدن دانه ها، سبب افت کمی و کیفی محصول می شود. کنجد در مراحل اولیه رشد (قبل از ۴ تا ۶ برگی) نسبت به خشکی نسبتا حساس بوده، ولی بعد از آن که سیستم ریشه ای آن توسعه یافت، مقاومت آن به خشکی زیاد می شود. نتایج تحقیقات انجام شده نشان می دهد که با توجه به بافت خاک و شرایط اقلیمی، به طور کلی می توان دور آبیاری هر ۷ تا ۱۰ روز یکبار را برای مزارع کنجد منطقه توصیه نمود.

روش برداشت  گیاه کنجد:

ریزش برگ ها و تغییر رنگ و رسیدگی دانه ها در کپسول های میانی بوته کنجد، مهمترین مشخصه کاربردی برای تعیین زمان برداشت کنجد می باشد. به طور کلی در برداشت ارقام کنجد شکوفا اصل بر این است که محصول قبل از شکوفایی کپسول ها برداشت گردد. با توجه به این که تمامی ارقام کنجد موجود در کشور جزو ارقام شکوفا می باشند، لذا برداشت مستقیم آن ها با کمباین عملی و مقدور نمی باشد. برداشت کنجد باید به صورت دو مرحله ای انجام شود. ابتدا بایستی بوته ها را باید با دروگر مناسب برداشت نمود و آن ها را در مزرعه دسته بندی (بافه) نموده و سپس بافه ها را در محل مناسبی خارج از مزرعه (بر روی برزنت، پالستیک و یا زمین سیمانی) به صورت ایستاده قرار داده تا خشک شوند. سپس دانه ها را می توان با دست و یا با خرمن کوب جدا نمود.