نام علمی Origanum vulgare
خانواده Lamiaceae
مقدمه:
از پیکر رویشی مرزنگوش به عنوان ادویه، ماده اشتها آور و ضدنفخ استفاده می شود. مواد موثره مرزنگوش، سرفه را تسکین می دهد و در ناراحتی های تنفسی به عنوان ماده خلط آور مصرف می گردد. اسانس مرزنگوش خاصیت ضدعفونی کنندگی نیز دارد.
گیاهشناسی:
مرزنگوش گیاهی است خشبی و چندساله که منشا آن نواحی مدیترانه گزارش شده است. مرزنگوش در کشورهای دارای آب و هوای مدیترانه ای کشت می شود.
این گیاه دارای ریشه سطحی و انشعاب های فراوانی است. هر ساله انشعاب های جدیدی از ریشه های قدیمی به وجود می آید. ساقه مستقیم و ارتفاع آن متفاوت و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است. ساقه به رنگ قرمز یا قرمز تیره است و پوشیده از کرک های ترشحی مخصوصی می باشد. برگ ها طویل و به طول ۳ تا ۵ سانتی متر، تخم مرغی شکل، فاقد دندانه و به ندرت کرک دار هستند و به طرف نوک باریک می شوند. گل ها در انتهای ساقه ها به صورت مجتمع و شبیه به چتر به رنگ صورتی یا بنفش مایل به آبی هستند. گل ها به تدریج از اواخر مرداد ظاهر می شوند. میوه کپسول، استوانه ای شکل با سطحی صاف، به رنگ قهوه ای و به طول یک میلی متر می باشد.
نیازهای اکولوژیکی:
مرزنگوش در طول رویش به نور فراوان نیاز دارد. این گیاه به لایه های کم عمق خاک و خاک های شنی که حاوی ترکیبات آهکی باشد نیازمند است. مرزنگوش به آسانی قادر به تحمل خشکی است ولی برای افزایش عملکردآبیاری منظم و مناسب باشد. pH برای کشــت مرزنگوش بین ۵/۴ تا ۷/۸ مناسب می باشد.
کاشت و داشت و برداشت:
تکثیر مرزنگوش به دو روش رویشی و کاشت بذر صــورت می گیرد.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی به روش تقســیم بوته انجام می گیرد. اواخر بهار بوته های سالم ۲ تا ۳ ساله را از خاک خارج می کنند. هر بوته را به ۲ تا ۳ قطعه تقسیم می کنند. فاصله ردیف های کاشت بین ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر مناسب است. فاصله دو بوته روی ردیف کاشت باید بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر باشد.
تکثیر به وسیله بذر: بذرها را در خزانه زیر پلاستیک یا هوای آزاد کشت می کنند. برای هر متر مربع به یک گرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. پس از آبیاری منظم و مبارزه با علف های هرز سطح خزانه در زمان ذکر شده نشاها را به زمین اصلی منتقل می کنند. در تکثیر به وسیله بذر اوایل فروردین بذرها را در خزانه (خزانه زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد) در ردیف هایی به فاصله ۲۵ سانتی متر کشت می کنند. عمق بذر مرزنگوش در هنگام کاشت باید ۲ تا ۳ میلی متر باشد. اگر از خزانه زیر پلاستیک استفاده شده باشد اواخر اردیبهشت ماه و چنانچه از خزانه هوای آزاد استفاده شده باشد اوایل پاییز همان سال نشاها را به زمین اصلی منتقل می کنند
رشد مرزنگوش در سال اول بسیار کند است و علف های هرز بدون رقابت و به سرعت توسعه می یابند. از این رو کنترل علف های هرز قبل از کاشت و تهیه بستر عاری از علف های هرز ضرورت دارد. مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاهان نیز ضروری می باشد. در کنار مبارزه مکانیکی با علف های هرز، آبیاری به موقع به خصوص پس از انتقال نشاها به زمین اصلی و همچنین در فصول خشک سال مهم است و باعث سرعت در رویش گیاهان می شود. در سال اول اواسط تابستان (مرداد ماه) بریدن گیاهان از فاصله ۸ تا ۱۰ سانتی متری از سطح زمین سبب گسترش انشعاب های ساقه شده و در افزایش محصول نقش موثری دارد. نیاز به آب از سال دوم رویش کمتر می شود. تا کنون آفت خاصی برای مرزنگوش شناسایی نشده است.
در سال اول تنها یک بار می توان محصول را برداشت نمود. اما از سال دوم به بعد می توان ۲ و یا حتی۳ بار محصول را برداشت کرد. گیاهان در مرحله گلدهی (اواخر خرداد و اوایل تیر) حاوی حداکثر مقدار اسانس هستند. از این رو اولین برداشت در همین مرحله انجام می گیرد. پس از رویش مجدد گیاهان و تولید شاخ و برگ های جدید و نمو گل ها ماه های مرداد و مهر زمان مناسبی برای دومین برداشت خواهد بود. برداشت محصول در سطوح کوچک با داس ولی در سطوح وسیع کشت به وسیله کمباین مخصوص انجام می گیرد. هنگام برداشت پیکر رویشی از ۴۰ سانتی متری قسمت فوقانی بریده می شوند. سپس پیکر رویشی جمع آوری شده را خشک می کنند. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن آنها به وسیله خشک کن های الکتریکی ۴۰ درجه سانتی گراد می باشد. گیاهان را پس از خشک شدن پاک نموده قسمت های نامناسب را از آنها جدا و سپس گیاه
را خرد و بسته بندی می کنند. مقدار محصول ۲ تا ۳ تن در هکتار است. نسبت اندام تازه به خشک ۵ تا ۶ به ۱ می باشد.
اصفهان مشاهده شد که برگ ها تا اواخر پائیز و اوائل زمستان هم خزان نکرده و برگ ها سبز و شاداب بودند
تناوب کاشت:
از آنجا که مرزنگوش ۵ تا ۶ سال در یک محل می ماند، تناوب کشت با گیاهان مناسب و همچنین انتخاب مکانی مناسب از نظر نوع خاک برای این گیاه ضرورت دارد. زمین هایی که در آنها مرزنجوش کشت می شود، باید عاری از علف های هرز چند ساله باشند. غلات، گیاهان تیره پروانه آسا و گیاهان وجینی برای تناوب کشت با مرزنگوش مناسب می باشند. ۳ تا ۴ سال پس از برداشت مرزنگوش باید نسبت به کشت آن در همان زمین اقدام نمود.
خصوصیات بذری:
اندازهطول بذر 2/1 تا 5/1 ميلي متر و عرض آن 5/0 تا 7/0 ميلي متر و ضخامت آن 2/0 ميلي متر است. شکل بذر واژه تخم مرغي مسطح، بذر ناصاف در قاعده تخم مرغي واژ دارد. رنگ بذر قهوه اي رنگ است. نوع میوه بذری فندقه ساده و وزن هزاردانه بطور متوسط 25/0 گرم و از 2/0 تا 3/0 گرم متغير است.تعداد بذر در کیلوگرم 4000000 عدد در كيلو گرم می باشد.
