کلزا

نام علمی: Brassica napus 

درصد خلوص بذر کلزا: 99%

درصد قوه نامیه بذر کلزا: 90%

وزن هزاردانه کلزا: 2/9 گرم

میزان بذر مصرفی کلزا در هکتار: 6-8 کیلوگرم

كلزا گياهي است از خانواده شب بو (Brasicaceae) ، يك ساله، دگرگشن و يكي ازمهم ترين گياهان زراعي كه از دانه آن جهت توليد روغن استفاده مي‌شود. در دهه اخير اين محصول روغني از نظر متوسط عملكرد روغن جهاني از رتبه پنجم به رتبه سوم صعود كرده است كه كشورهاي اروپائي و كانادا و چين و هند قسمت اعظم روغن خود را از آن تهيه مي‌كنند. به دليل وجود گونه هایي با خصوصيات متفاوت ، امكان كشت آن در شرايط سرد ، گرم و معتدل دنيا وجود دارد. مبداء آن كشورهاي آسياي ميانه و اروپا است. دراستان گلستان كلزا با تيپ رشد بهاره كشت مي‌گردد. مقاومت به شوري كلزا حدوداً ازگندم بيشتر و از جو كمتر است و آستانه خسارت ناشی از شوری در ارقام تجاري حدود 6-5 دسي زيمنس بر متر مي‌باشد. درمناطقي ازاستان كه داراي بارندگي 350-300 ميليمترمي باشد مي‌توان به صورت ديم اقدام به كشت اين محصول نمود. درحال حاضر بجز نخود كه به علت نداشتن بازار اقتصادي مناسب امكان كشت آن درسطح وسيع وجود ندارد كلزا تنها گياهي است كه درتناوب با گندم و جو مي‌تواند به عنوان يك محصول پائيزه اقتصادي كشت شود وضمن توليد، نقش بسيار مؤثري دركنترل آفات خاك زي مانند زابروس دراراضي ديم استان داشته باشد. 

آماده سازي زمين و تهيه بستر مناسب:

آماده سازي زمين و تهيه بستر مناسب يكي از شرايط اصلي موفقيت زراعت كلزا مي باشد. بذور كوچك كلزا نياز به بستر كاشت مرطوب با بافت مناسب دارد تا رطوبت كافي براي جوانه زني و رشد را در اختيار داشته باشد. كلوخه هايي با قطر بالاي 3 سانتي متر دربستر آماده كشت باعث عدم سبز مطلوب مي شود.

شخم با گاو آهن برگرداندار

خارج كردن خاك از حالت پيوستگي و سست كردن منطقه نفوذ ريشه و انجام خاك ورزي به منظور نرم كردن  لايه سطحي خاك و آماده سازي بستر بذر بوسيله انجام عمليات شخم با گاوآهن برگردان دار صورت مي گيرد. با خرد كردن بقاياي گياهي كشت قبلي بوسيله ساقه خردكن ها و برگردان كردن و مدفون ساختن اين بقايا در خاك ، مواد آلي در خاك پوسيده شده و به خاك باز مي گردد. اين عمليات در رطوبت خاك حدود 20-15 درصد بهترين شرايط را براي شخم ايجاد مي كند به طوري كه لايه خاك درحين برگردان شدن از هم گسسته مي شود. شخم تابستانه در اراضي آيش در كنترل علف هاي هرز مؤثر بوده و در مديريت زراعي يك محصول نقش مهمي دارد. براي انجام عمليات شخم مطلوب، تنظيمات درست و تراز بودن گاوآهن باعث يكنواختي عمق شخم مي گردد. لازم به ذكر است در اراضي ديم وخشك استفاده از گاو آهن برگراندار براي خاك ورزي توصيه نمي شود.

شخم با گاو آهن قلمي

حفظ بقاياي گياهي به مقدار كم در سطح خاك براي پايداري خاك ورزي به همراه خراش دادن لايه سطحي خاك براي خارج ساختن خاك از حالت پيوستگي به وسيله گاو آهن قلمي امكان پذير است. خاك ورزي هاي سطحي به وسيله گاو آهن قلمي باعث تسريع در خشك شدن لايه سطحي گرديده و در نتيجه تغيير رطوبت يكنواخت تري را در سطح خاك ايجاد كرده و زمان لازم براي عمليات ديسك وخردكردن كلوخه ها را كاهش مي دهد. از طرف ديگر بستر خاك نرم تري را در سطح خاك درست مي كند كه براي بذرهاي ريزي مانند كلزا مناسب بوده و باعث استقرار بهتر بذر و تسريع در جوانه زني مي گردد. اين شرايط در اراضي آبي مخصوصاً در هنگام بارندگي هاي پياپي پاييزه كه زمان عمليات شخم بعد از برداشت سويا و پنبه بسيار محدود مي شود بيشتر مشهود است.    

ديسك

براي خرد كردن و  نرم كردن لايه شخم و آماده سازي بستر بذر و همچنين مخلوط كردن كودهاي شيميايي با خاك از ديسك استفاده مي شود كلوخه هاي خاك در رطوبت 18 درصد بهتر از هم جدا شده و تعداد دفعات عمليات ديسك را كاهش مي دهد. استفاده از پره هاي كنگره اي در رديف جلوي ديسك در خرد كردن خاك تأثير بيشتري دارد. در اراضي ديم كم باران براي حفظ رطوبت خاك مي توان به جاي شخم فقط از ديسك براي عمليات خاك ورزي استفاده كرد. 

كاشت با خطي كار

درمحصولات ريزدانه مانند كلزا به دليل كوچك بودن بذر و ناهمواري سطح بستر بذر نبايد كشت در عمق انجام گرفته بلكه خطي كارها بايد براي كاشت سطحي در خاك تنظيم شوند و ترجيحاً از خطي كارهايي با موزع هاي ريزدانه كار استفاده شود كه بتواند ميزان بذر توصيه شده را با دقت بيشتري كشت نمايد.

كاشت با كمبينات

تركيب ادوات خاك ورزي و كاشت براي  تسريع در آماده سازي زمين و استقرار بذر در خاك به صورت ادوات تركيبي يكي از وسايلي است كه محدوديت زمان كشت در استان را كاهش داده و دستگاه هايي مانند كمبينات ها مخصوصاً در اراضي وسيع دشت و زمين هاي بزرگ مي تواند در جلوگيري از كاشت تأخيري كلزا تأثير مهمي داشته باشد. استفاده از سيكوتيلر در جلوي كارنده، ضمن بهم زدن خاك و خرد كردن كلوخ ها، بستر يكنواختي را آماده كرده و شيار بازكن هاي خطي كار، بذر را درخاك قرار مي دهد. بنابراين در زمان كمتري ، اراضي منطقه به زير كشت مي روند البته در خاك هاي بسيار مرطوب، نفوذ تيغه هاي دوار عمودي در خاك و بيرون آوردن گل و كلوخه هاي مرطوب، باعث عدم آماده سازي مطلوب بستر بذر گرديده و عمق كاشت را غير يكنواخت مي كند كه در اين مناطق توصيه نمي شود.    

مصرف کودهای شیمیایی:

كود شيميائي مورد نياز براساس آزمون خاك تعيين مي‌گردد. درصورت فراهم نبودن امكانات آزمايشگاهي دريك توصيه كلي و برای هر هکتار مقادير 100-75 كيلوگرم سوپر فسفات تریپل، 150-100 كيلوگرم سولفات پتاسيم وحدود 150-200 كيلوگرم اوره ، 20-10 تن کود آلی پوسیده و 250 گوگرد کشاورزی پيشنهاد  میگردد.

کود ازته:

كلزا نياز فراواني به ازت دارد و غالباً به عنوان گياهي با نياز بالاي ازت مورد توجه است. كلزا ازت مورد نياز خود را از سه منبع ازت قابل جذب كه در زمان كاشت در خاك وجود دارد، ازت آزاد شده از مواد آلي خاك در طول روده رشد و كودهاي ازته تأمين مي نمايد. كود مورد نياز كلزا براي دستيابي به عملكردي مطلوب از 50 كيلوگرم ازت تا 240 كيلوگرم در هكتار متفاوت است. در كشت هاي آبي در شرايطي كه رشد كلزا مطلوب باشد مصرف بالاي ازت لازم واقتصادي است ولي در شرايط خشك كه پتانسيل توليد كلزا پايين است مقدار كود كمتري مورد نياز بوده و واكنش نسبت به مصرف كود ازته كمتر خواهد بود. به طور كلي ازت مورد نياز كلزا بهتر است در سه نوبت مصرف گردد به طوري كه يك سوم قبل از كاشت، يك سوم هنگام روزت و مابقي هنگام غنچه دهي به كار  رود.

کود فسفاته:

فسفر براي رشد مناسب كلزا مورد نياز است به دليل عدم گستردگي ريشه مقدار فسفر قابل جذب اوليه خاك و همچنين مقدار كود فسفاته مصرفي بسيار مهم مي باشد بهتر است در صورت امكان فسفر به صورت نواري و با فاصله زير بذر مصرف شود. كلزا فسفر را از خاك در مراحل اوليه رشد به سرعت جذب مي كند و اين جذب تا مدت 8 هفته ادامه دارد. كلزا قادر است فسفر را در مراحل اوليه رشد به مقدار زيادي از كودهاي فسفاته مصرف شده به روش نواري جذب كند. آزمون خاك بهترين روش براي تشخيص كمبود فسفر است.

کود پتاسه:

كلزا براي حداكثر رشد و عملكرد مطلوب نياز به مقدار كافي پتاسيم دارد. پتاسيم تحمل گياه را نسبت به امراض سرما وخشكي بيشتر و توليد نشاسته و كربوهيدرات ها را افزايش مي دهد پتاسيم استحكام گياه را افزايش داده و براي رشد بهينه مقدار مطلوب آن ضروري است. هنگامي كه پتاسيم به مقدار كافي در خاك وجود نداشته باشد بايد كودهاي پتاسيمي را مصرف نمود. بهترين روش براي تعيين مقدار پتاسيم مورد نياز كلزا آزمون خاك است. در خاك هايي كه ميزان پتاسيم خاك كم است به دليل تثبيت شديد ممكن است نسبت به مصرف كودهاي پتاسيمي واكنشي ديده نشود در چنين خاك هايي بهتر است مصرف كودهاي پتاسيمي به صورت سرك انجام گيرد. به دليل تحرك  كم پتاسيم در خاك بهتر است مصرف آن به روش نواري و نزديك بذر انجام گيرد. درصورت مشاهده كمبود عناصر ريز مغذي توسط آزمون خاك بايستي نسبت به مصرف آنها در خاك و يا محلولپاشي اقدام نمود.

كلزا با كيفيت مناسب داراي 44-40 درصد روغن و حاوي 48-43 درصد پروتئين است براي توليد روغن با كيفيت خوب لازم است توجه ويژه اي به عمل جايگزاري و زمان مصرف كودها انجام شود. مصرف خيلي زياد ازت باعث ورس شده و يا مقدار روغن را كاهش مي دهد ومنجر به دانه هاي سبزي مي شود كه مقدار كلروفيل را در روغن افزايش مي دهند. قراردادن نواري كور 5/2 سانتي متر در كنار و زير بذر و براي حصول عملكرد بالا مورد نياز است. از تماس مستقيم كودهاي شيميايي خصوصاً ازت ، پتاسيم و گوگرد پايدار جلوگيري شود چنانچه از گوگرد عنصري استفاده مي شود لازم است قبل ازكاشت در خاك پخش و زير خاك رود تا فرصت كافي براي تبديل شدن به فرم قابل جذب براي گياه را داشته باشد. توصيه مي شود عناصر غذايي مورد نياز گياه را در فرم هايي كه به راحتي براي گياه قابل جذب باشند استفاده نمود. 

تاريخ كاشت:

با توجه به شرايط خاص آب و هوايي منطقه و وضعيت كشاورزان به طور کلی بهترين تاريخ كاشت هيبريدHyola 401  ، هايولا 420 رقم و RGS003 برای استان نيمه اول آبان ماه می باشد. ولي در صورتي كه شرايط آبياري زمين فراهم باشد از دهه آخر مهرماه مي توان نسبت به كشت آن اقدام نمود. این تاریخ کاشت برای شهرستانهای گنبد و كلاله در صورت داشتن آب آبياري و یا نزول بارندگی کافی جهت كاشت كلزا توصیه می گردد و در صورت عدم وجود چنين شرايطي بهتر است در مناطق ديم گنبد و كلاله، كشت در نيمه دوم آبان ماه صورت گرفته تا گياه بتواند عملكرد قابل قبولي توليد كرده و همچنين خطر از بين رفتن گياهچه هاي سبز شده در اثر تنش خشكي به حداقل برسد. اگر در شرايط ديم و عدم وجود آب جهت آبياري، گياه زود كاشته شود، ممكن است رطوبت جهت استقرار و نگهداري گياهچه ها تا بارندگي بعدي كافي نبوده و گياهچه ها از بين بروند.

كاشت گياه را مي توان تا اول آذرماه نيز انجام داد ولي با تاخير در تاريخ كاشت از عملكرد آن كاسته مي شود. بر اساس آزمايشات انجام شده به ازاء هر روز تاخير در كاشت، حدود30- 25كيلو گرم در هكتار كاهش عملكرد دانه به وجود مي آيد. بطوركلي براي شرق استان(كلاله،گنبد،گاليكش ومينودشت )ازاواسط مهرماه تا اواسط آبانماه وبراي غرب استان (گرگان، علي آباد ،آق قلا،كردكوي،بندرتركمن ،بندرگز و آزادشهر) ازاوايل آبانماه تا اواخر آبانماه مي توان اقدام به كشت كلزا نمود.

رقم :

ارقام هيبريد با عملكردي حدود 10% بيشتراز ارقام معمولي ترجيح داده مي‏شوند. وبه ترتيب ارقام Hyola  401و RGS00و Hyola 420 عملكرد بهتري دراستان  نشان داده‏ و علاوه بر داشتن خصوصيات زراعي مطلوب از پتانسيل عملكرد بالايي برخوردارند. لازم به ذكر است كه در كلزا، دارا بودن قوه ناميه، خلوص و قدرت سبز بالاي بذر در شرايط مزرعه از اهميت بسيار بالايي برخوردار است، لذا در اين ارتباط لازم است تا بذور مورد نياز حتماٌ از منابع معرفي شده خريداري شود. همچنين به هيچ وجه نبايد از بذور سال هاي گذشته و ارقام مخصوص مناطق سردسير جهت كشت در منطقه استفاده كرد.   

میزان بذر :

ميزان بذر مصرفي 8-6 كيلوگرم درهكتار توصیه می گردد. فاصله ردیفهای کاشت کلزا 24- 12سانتي متر بين مي باشد. بهترين عمق كاشت 3-2 سانتي متر، بهترين فاصله روي رديف 5 سانتي متر و بهترين تراكم بوته 80-70 بوته در متر مربع مي باشد. 

کنترل آفات ، بیماری ها و علف های هرز :

1-   برای کنترل آفات ، بیماری ها و علف های هرز موارد ذیل توصیه می گردد:

2-   استفاده از بذورکلزای بوجاری شده عاری از علف هرز

3-   استفاده ازعلف کش خاک مصرف ترفلان به میزان 5/2 لیتردر هکتار قبل ازکاشت کلزا.

4-   استفاده از بذور سالم و عاری از آفات انباری

5- ضدعفونی بذر کلزا با حشره کش های گائوچو(12-8 گرم به ازای هرکیلوگرم بذر)ویا کروزر(7سی سی به ازای هرکیلوگرم بذرکلزا) برای مبارزه باکک کلزا درابتدای فصل زراعی.

6-   ستفاده از بذورضد عفونی شده با یکی ازسموم قارچ کش رایج .

تذکر: بذرهای ضد عفونی شده باکروزر حتما باید24ساعت پس ازضدعفونی کاشته شود.