تخم شربتی گیاهی علفی یکساله گاهی درختچه ای است. برگها ساده سبز یا ارغوانی معطر، گرم و لطیف و تخم مرغی شکل با حاشیه دندانه دار است. ساقه های آن مربع شکل و گلهای مایل به قرمز و صورتی دارد. گل آذین التهابی از نوع سنبله چرخه ای که هربند آن تا شش عدد گل دیده می شود. گلهای دو جنسی سفید نامنظم که در انتها دو لبه می شود. لبه بالا سه دندانه غیر هم اندازه و لب پائین دو دندانه هم اندازه دارد. پرچم ها چهار عدد، دو عددبالایی بلندتر و دو عدد پائینی کوتاهتر است . میوه خشک چهار فندقه که از اتصال چهار فندقک تشکیل شده است و هر فندقک محتوی یک دانه ریزترکروی و سیاه رنگ است.
نیازهای اکولوژیکی:
تخم شربتی برای رشد مناسب به آبیاری متوسط و منظمی نیاز دارد و بطوری که آبیاری به محض خشک شدن بستر خاک گیاه انجام می پذیرد امّا پس از رشد جوانه می توان در فواصل طولانی تر آبیاری نمود و آبیاری در زمانی که گیاه دانه می دهد خشک می شود متوقف میگردد.
تخم شربتی به نور کامل مستقیم و بدون فیلتر نیاز دارد و دمای مناسب برای جوانه زنی و بهبود گلدهی 18 تا 14 درجه سانتی گراد است.
خاک مورد نیاز این گیاه خاک حاصلخیر و خنثی، لومی شنی، بازهکشی مناسب است. بهترین ترکیب خاک برای رشد و جوانه زنی این گیاه ترکیب خاک شنی با خاک برگ می باشد.
کاشت، داشت، برداشت:
تخم شربتی در اوایل بهار در کوهستان ها و بیابانها می روید. تکثیر تخم شربتی از طریق بذر (مستقیم و غیر مستقیم) انجام می گیرد.
در روش مستقیم بعد از رفع سرمای زمستان در اوایل بهار بذرها در سطح خاک پاشیده و سپس با لایه بسیار نازک حدود نیم سانتی متر پوشانده می شود. سپس آن را آبیاری کرده تا از جابجا شدن بذر جلوگیری می شود. بعد از حدود 1 تا 2 هفته جوانه ها شروع به رشد می کنند. در روش غیر مستقیم بذرها را به مدت 24 ساعت در آب ولرم خیسانده و هر 8 ساعت یک مرتبه آب آن را عوض کنید سپس اقدام به کاشت بذرها در سینی نشآء می کنیم. در هر حفره سینی نشاء چند عدد بذر در عمق کمتر از نیم سانتی متر کاشته و روی آن را با مقداری خاک می پوشانیم. در مراحل اولیه رشد گیاه بایستی دور از نورمستقیم خورشید باشد و خاک همیشه مرطوب نگه داشته شود. بعد از حدود 1 تا 2 هفته جوانه ها شروع به رشد می کنند وقتی ارتفاع نشاء به 10 سانتی متر رسید به زمین اصلی انتقال داده می شوند آبیاری بعد از گلدهی کاهش یافته و در زمان تشکیل دانه و زرد شدن ساقه متوقف می شود. این گیاه در فصل تابستان معمولاً با دست برداشت می شود.
خواص داروئی و درمانی:
تخم شربتی منبع مهمی از فیبر اسیدهای چرب امگاء 3، پتاسیم ، منگنز ، کلسیم و منیزیم و ویتامین C و ویتامین Bمی باشد . تخم شربتی سرشار از آنتی اکسیدان های مفید برای سلامت سیستم گوارشی، کبد و پوست است و یک نوشیدنی سالم برای خانم ها در دوران بارداری که به رفع یبوست و کنترل اسید معده کمک می کند . همچنین دارای خواص ضد التهابی و ضد سرطانی است و استرس و اضطراب را کاهش می دهد. مصرف تخم شربتی سطح قند خون را کاهش میدهد و به حفظ سطح قندخون در بیماران دیابتی نوع دو کمک می کند. ماده ای به نام پکتین در دانه تخم شربتی وجود دارد که باعث کاهش جذب کلسترول در روده می شودو سطح کلسترول خون را کاهش می دهد. تخم شربتی به عضله ساز بدن و ورزشکاران و افرادی که قصد کاهش وزن دارند کمک می کند. آنتی اکسیدان فلاونوئید در دانه های تخم شربتی بدن را از آسیب رادیکال های آزاد حفظ می کند و باعث می شود خطر ابتدا به سیروز کبدی و سرطان کبدکاهش یابد . تخم شربتی سرشار از فیبر است که مصرف آن باعث نرم شدن مدفوع و حرکت روزانه روده می شود و از یبوست جلوگیری می کند. تخم شربتی نوعی اسیدآمینه به نام تریپتوفان دارد که نقش موثری در تنظیم خواب دارد. پروتئین موجود در تخم شربتی به کاهش ریزش مو و رشد بهتر مو و بهبود حجم مو کمک می کند. تخم شربتی دارای خواص ضد میکروبی و ضد قارچی است و می تواند بدن را در برابر عفونتهای پوستی محافظت کند. گاهی برای درمان اگزما و پسیوزیاریس استفاده می شود و مصرف تخم شربتی در کودکان باعث استحکام استخوان های سلامت دندان ها می شود.
کاربردها:
تخم شربتی می تواند در سوپ استفاده شود و جایگزین تخم مرغ در بعضی از غذاها بکار می رود و پودر آن می تواند جایگزین آرد در پخت نان و کیک مورد استفاده قرار گیرد. و دانه های پخته و تفت داده شده آن به سبزیجات یا غلات صبحانه اضافه می کنند.
ممنوعیت ها:
تخم شربتی برای کودکان زیر یک سال و افرادی که مشکل نفخ دارند مضراست. مصرف بیش از اندازه این شربت ممکن کودکان را در معرض خطر بیماریهای کبدی قرار دهد. نوشیدن بیش از حد فشار خون را پایین می آورد و ممکن است باعث ضعف و بی حالی و کاهش بینایی در برخی از افراد شود. افرادی که عفونت یا کرم در معده و روده دارند افرادی که داروی ضد انعقاد خون مصرف میکنند و کسانی که اختلال هورمونی و مشکلات تیروئید دارند نباید از تخم شربتی استفاده کنند. تخم شربتی می تواند سطح استروژن بدن را تغییر دهد و مشکلاتی برای مادران باردار و جنین به وجود آورد. تخم شربتی همچنین باعث کاهش فشار خون می شود و برای همین سالمندانی که دارای ضد فشار مصرف می کنند باید حواسشان به مصرف این گیاه باشد.
منابع:
زرگری، علی. سال 1376 . گیاهان دارویی موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
مظفریان، ولی الله. سال 1391 . شناخت گیاهان داروئی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر.
میرحیدر، حسین. سال 1372 . معارف گیاهی . دفتر نشر فرهنگ اسلامی.