سیاهدانه
نام علمی : Nigella sativa
خانواده :Ranunculaceae (آلاله)
سیاه دانه گیاهی بومی غرب آسیا که هم به صورت خودرو وهم به صورت زراعی کشت می شود.
پراکندگی سیاه دانه در مناطق خنک و معتدل و با میانگین بارندگی بالای 400 میلیمتر می باشد .
وسعت کشت آن در نواحی مدیترانه از کشورهای هند ، ایران ، جنوب غرب آسیا ، مناطقی از اروپا و شمال آفریقا می باشد . توده هایی از این گیاه در سمیرم اصفهان ، مشهد ، اراک ، محلات و قزوین وجود دارد.
خواص و موارد مصرف :
روغن سیاه دانه در طب سنتی به طور گسترده کاربرد دارد و از دانه های آن نیز برای مصارف غذایی و چاشنی من جمله در تهیه انواع شیرینی ها و نان استفاده می شود . از کنجاله دانه های سیاه دانه به دلیل دارا بودن پروتئین بالا و فیبر خام و انواع دیگری از عناصر مفید به عنوان مکمل غذایی برای انسان و دام مورد استفاده قرار می گیرد .
گیاه شناسی :
سیاه دانه گیاه علفی یکساله و روز بلند از تیره آلاله می باشد که اکثر گیاهان متعلق به این تیره سمی می باشند. ساقه این گیاه افراشته و منشعب به ارتفاع 60 تا 70 سانتی متر می باشد . برگها دارای تقسیمات باریک و نخی شکل هستند و گلها به رنگ سفید و آبی کم رنگ و کاسبرگ ها نیز به رنگ گلبرگ و میوه صورت کپسول که درون آن تعداد زیادی دانه قرار دارد و دانه ها نیز گرد یا سه وجهی و سطحی ناصاف دارند و وزن هزار دانه آن 2 تا 5/2 گرم می باشد .
عوامل محیطی :
سیاه دانه با آب و هوای مناطق معتدل و سرد سازگاری دارد و بیشترین عملکرد را دارد و در پوشش گیاهی این مناطق به صورت طبیعی وجود دارد . این گیاه به شوری و گرمای شدید حساس بوده ودر مناطق گرمسیر توصیه به کشت آن نمی شود . گزارش شده که کمبود آهن نیز خیلی سریع واکنش نشان می دهد وزرد می شود . همچنین بیشترین سرعت جوانه زنی آن در دمای 20 درجه سانتی گراد گزارش شده است . برای رشد مناسب به خاک غنی نیاز دارد و پی اچ اسیدی برای سیاه دانه مناسب تر می باشد .
کاشت سیاه دانه :
زمان کاشت : اوایل بهار در مناطق معتدل و در مناطق سرد اواسط پاییز
روشهای تکثیر : از طریق بذر
روش مناسب کاشت : کشت مستقیم (بذر)
فواصل کاشت ردیفی : تنظیمات خطی کار کلزا
بذر مورد نیاز : 17 تا 20 کیلو گرم برای کشت خطی و حدود 25 کیلوگرم دست پاش
عمق کاشت بذر : 2 تا 3 cm
اندام مورد استفاده : دانه
عملکرد : میانگین 800 کیلو گرم تا 1 تن در هکتار
ملاحظات کاشت سیاه دانه
* سیاه دانه اصولا یک کشت بهاره می باشد که دوره کامل رشد آن حدود چهار ماه می باشد .
* کاشت سیاه دانه به دو صورت مکانیزه به وسیله ریز دانه کار کلزا و به صورت دستی به شکل کرتی درهم انجام می شود .
* کاشت بهاره سیاه دانه بیشتر در مناطق معتدل در اوایل اسفند می باشد و کاشت پاییزه نیز بیشتر در مناطق سردسیر مرسوم و زمان آن پیش از اولین نوبت بارندگی در منطقه می باشد .
* در مناطق سردسیر به دلیل عدم امکان آماده سازی بستر کاشت در اثر بارشهای بهاره سیاه دانه در پاییز و به صورت انتظاری کشت می شود .
* زمان شروع جوانه زنی در سیاه دانه حداقل میانگین دمای شبانه روز به 10 درجه می رسد .
* کشت بهاره سیاه دانه در مناطق سردسیر حدود اردیبهشت ماه و زمان برداشت آن در اواخر تابستان و اوایل پاییز می باشد .
مدیریت تغذیه و آبیاری
استفاده از کود های دامی پوسیده به میزان 30 تن در هکتار پیش از کشت سیاه دانه توصیه می گردد . همچنین میزان مناسبی از کود های فسفات و پتاس در پیش از کشت و اوره نیز به میزان 150 تا 200 کیلو گرم در طول دوره رشد گیاه مورد نیاز می باشد . در کشت بهاره بلافاصله بعد از کشت آبیاری انجام می شود و در کشت پاییزه به صورت انتظاری وبدون نیاز به آبیاری می باشد. نیاز آبی سیاه دانه حدود هفت تا هشت هزار متر مکعب و نوبتهای آبیاری هفت تا هشت مرحله ی باشد که در زمان پیش از گلدهی بسته به منطقه و بافت خاک هفت تا ده روز و پس از گلدهی کوتاه تر می شود .
برداشت
سیاه دانه درمناطق سردسیردر کشت پایزه اوایل تابستان و در کشت بهاره در اواخر تابستان برداشت می شود ودر مناطق معتدل که بهاره کشت می شود نیز اوایل تابستان قابل برداشت است . برداشت مکانیزه سیاه دانه با کمباین غلات و تنظیم هد کلزا امکان پذیر می باشد . در برداشت دستی هم ابتدا محصول درو و سپس با استفاده از دستگاه خرمن کوب بذر ها از کپسول جدا می شود . زرد شدن کپسول های حاوی دانه های سیاه دانه زمان مناسب برداشت را نشان می دهند .
سؤالات رایج
کشت انتظاری سیاه دانه بیشتر در چه مناطقی مرسوم می باشد ؟ در مناطقی که در اثر بارشهای بهاره امکان کشت بهاره محدود می باشد مانند سمیرم اصفهان
ماده سمی موجود در ترکیبات شیمیایی سیاه دانه چه نام دارد ؟ ملانتین
بذر مورد نیاز جهت کشت مکانیزه یک هکتار سیاه دانه چقدر است ؟ 15 تا 20 کیلو
بهترین عملکرد سیاه دانه چه میزان می باشد ؟ در شرایط مطلوب بین 5/1 تا 2 تن در هکتار
