گیاهشناسی:
گل ختمی رنگی گیاهی است که ارتفاع آن به 5/2 تا 3 متر می رسد. ساقه این گیاه استوانه ای و کرک دار سبز روشن می باشد. برگهایش گرد سبزمتوسط و از کرکهای انبوه و فراوانی پوشیده است. گلهای بزرگ به رنگ صورتی، بنفش روشن و قرمز سفید و زرد دارد. میوه این گیاه قهوه ای رنگ و مسطح و مدور چند لایه ای است.
شرایط اکولوژی:
گل ختمی رنگی معمولاً در مناطق ماسه ای، زمین های تقریباً شورو رطوبت دار رشد می کند. خاک مناسب این گیاه غنی و لومی متوسط با زهکشی خوب است. این گیاه از گیاهان مقاوم در برابر سرما و کم آبی است. چنانچه در مناطق شمالی کشور کشت شود همان آب باران و رطوبت خاک برای آبیاری مناسب است. اما در مناطق خشک بهتر است از آبیاری منظمی در طول هفته برخوردار باشد. این گیاه آفتاب دوست نیز می باشد هر چه میزان نور دهی گل ختمی رنگی بیشتر باشد رنگ آن پررنگ تر است و همچنین تعداد گل ها در زمان گلدهی بیشتر است.
کاشت، داشت، برداشت:
این گیاه از طریق بذر، نشاء و پیکر رویشی تکثیر می گردد. در استفاده از بذر بهتر است از بذرهای 2 تا 3 ساله استفاده شود. در اواخر بهار در اوایل تابستان زمان مناسبی برای رشد بذر ختمی است. بذرها بهتر است در ردیفهای به فاصله 15 سانتی متر کشت شود. 2.5 تا 3 ماه پس از سبز شدن بذرها در فصل پائیز زمان مناسبی برای انتقال نشاء به زمین اصلی است. قبل از کاشت بذر بهتر است زمین آماده شود، زمین سطح کشت غلطک نرمی زده و آبیاری کنید تا زمان زمان جوانه زدن سطح خاک را مرطوب نگه دارید . کودهای حیوانی پوسیده نقش عمده ای در افزایش عملکرد برگ، ریشه و مواد موثره این گیاه دارد. لذا توصیه می شود هنگام آماده سازی زمین از کود حیوانی، پوسیده استفاده کنید. بذرهای ختمی با تاخیر پس از سه چه چهار هفته سبز می شوند. به علت وجود مواد موثره در اندام های مختلف مانند گل ها، برگ ها، شاخه های جوان و ریشه ها در زمان مناسب نیست. در برداشت هر یک باید اقدام کرد. برگ ها را در طول تابستان باید برداشت کرد. برداشت ریشه ها در صورت مساعد بودن هوا در فصل پائیز سال دوم رویش انجام می گیرد. بذر اصولا از گیاهان دو ساله جمع آوری می شود . در صورت بذر گیری باید از برداشت برگ، گل و پیکر رویشی ختمی خودداری کرد. هنگامی که 80% میوه های این گیاه خاکستری رنگ شدند میوه ها را باید برداشت و سپس خشک کرد. میزان مصرف بذر 100 کیلو درهکتار و عملکرد بذر 200 کیلوگرم تا 500 کیلوگرم درهکتار است.
خواص دارویی و درمانی :
گل ختمی در سیستم ایمنی بدن، مبارزه با التهابات و افزایش تولید آنزیم های کبدی موثر است. همچنین در عملکرد کلی قلب و عروق نیز موثر است. این گیاه حاوی فلاونوئیدها است که بعنوان ضد التهاب و ضد عفونی کننده شناخته می شود. این گیاه خواص ضد ویروسی قوی دارد و می تواند در درمان آنفولانزا و سرماخوردگی کمک کند. این گیاه دارای خواص ضد قارچی قوی است و می تواند به قارچ پوستی و قارچهای دیگر را کنترل کند. همچنین این گیاه ضد اسپاسم ، التیام دهنده زخم ها، درمان نیش مار، تسکین تب خال و تحریک اشتها و تسکین مشکلات تنفسی و ترمیم سوختگی، درمان خونریزی لثه، بهبودگردش خون اشاره کرد. گل ختمی یکی از بهترین گیاهان دارویی برای رشد مو و جلوگیری از ریزش مو تقویت مو و آبرسان موها استفاده می شود.
کاربردها:
از ریشه و شیره آن برای مصرف آشپزی و داروئی استفاده می شود به گفته انجمن ملی شیرینی پزی اولین تشکیل آب نبات و شیرینی در فرانسه با شیره گل ختمی تولید شده است. در ساخت ژله و شیرینی کاربرد دارد. آب استخراج شده از این گیاه در نوشابه سازی و برای معطر کردن بکار میرود. از پودر گل ختمی در لوازم آرایشی بهداشتی و خمیر دندانها استفاده می شود.
ممنوعیت ها:
افرادی که دارای دیابت هستند باید در مصرف گل ختمی دقت کنند چون باعث کاهش سطح قند خون می شود. گل ختمی کاهش دهنده اسپرم می باشد. مصرف بیش از حد آن ممکن است توان جنسی را کاهش دهد. بهتر است دو هفته قبل از عمل جراحی از گل ختمی استفاده نشود. از دیگر عوارض ناشی از مصرف گل ختمی میتوان سقط جنین و کم بینایی و--- نام برد.
منابع:
مظفریان، ولی الله سال 1332. شناخت گیاهان داروئی و معطر ایران، انتشارات فرهنگ معاصر.
یزدانی بیوکی، رستم و رضوانی مقدم ، پرویز سال 1391 ارزیابی و خصوصیات جوانه زنی گل ختمی انتشارات پژوهشهای زراعی ایران.