گیاهشناسی:
ارتفاع این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین 50 تا 150 سانتی متر است. ساقه های این گیاه مستقیم منشعب، چهارگوش و کم و بیش تو خالی است. برگها بطور متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگهای پایینی گیاه نسبت به برگهای بالایی بزرگتر است . سطح برها از کرک های ظریفی پوشیده شده است. گلها برنگ صورتی و بصورت دستجاب متراکمی که شامل 8 تا 11 گل است در زاویه برگها تشکیل می شوند. میوه این گیاه فندوقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی و رنگ آن قهوه ای روشن است.
نیازهای اکولوژیکی:
دم شیر گیاهی کم و بیش مقاوم به سرما است و برای سبز شدن نیاز به جنبه سرمایی دارد. دم شیر در طول دوره رویش به مواد و عناصر غذایی کانی و ترکیب های هوموسی فراوان دارد. خاک مناسب این گیاه خاک هایی با بافت متوسط و با زهکشی مناسب برای کشت است. ازت کافی نیز در افزایش عملکرد محصول موثر است. این گیاه به آبیاری منظم نیاز دارد که به مراتب باعث افزایش عملکرد گیاه می شود. دم شیر به آفتاب کامل و نیزسایه برای رشد خود نیاز دارد. دمای مطلوب برای رشد این گیاه 16 تا 3- درجه سانتی گراد است. دقت داشته بایدکه تابش مستقیم نور خورشید سبب می شود که تا برگ هایی این گیاه پژمرده شود. همچنین غرقاب کردن این گیاه باعث پوسیدگی در ریشه های گیاه شود.
کاشت، داشت، برداشت:
این گیاه به دو روش کاشت یکی به روش بذری و دیگری به روش رویشی تکثیر میگردد. بهترین زمان برای کاشت بذر گیاه دم شیرنیمه دوم اسفند تا اوایل بهار است. رویش بذرها در خزانه هوای آزاد معمولاً با سرعت خیلی کم صورت گیرد و به همین علت توصیه می شود برای تکثیر این گیاه از خزانه زیر پلاستیک استفاده شود. بذرها به فاصله 20 تا 40 سانتی متر و عمق 0.5 تا 2 سانتی متر از سطح خاک کاشته سپس به صورت منظم آبیاری شود. در هر هکتار زمین حدود 5/1 تا 2 کیلوگرم بذر باید کاشته شود. برای ازدیاد دم شیر به روش رویشی بوته هایی که عمر آنها بین 2 تا 3 سال است را خارج کرده سپس پس از اطمینان از نداشتن قارچ و باکتری آنها را به قطرهای مناسب تقسیم کرده و به فاصله 30 تا 40 سانتی متر کاشت می کنیم. در این روش 37 تا 40 هزار بوته در هر هکتار کاشته می شود. برداشت دم شیر باید در سال دوم رویش انجام گیرد. مرحله گلدهی مناسب ترین کیفیت و کمیت مواد موثره را دارا می باشد. از سال دوم رویش دوبار در سال میتوان این گیاه را برداشت کرد. مرحله اول خرداد و مرحله دوم اواسط شهریور ماه می باشد. پس از برداشت محصول ساقه های ضخیم و نامناسب را باید از بقیه اندام ها جدا نموده و سپس آنها را خشک کرد. هر چهار تا پنج کیلوگرم پیکر رویشی تازه پس از خشک شدن به یک کیلوگرم تبدیل می شود ومقدار عملکرد پیکری رویشی خشک دم شیر از سال دوم رویش سالانه جهار تا هفت تن در هکتار است.
خواص داروئی ، درمانی:
گیاه دم شیر حاوی خواص آنتی اکسیدان می باشد و این خاصیت باعث محافظت در برابر چندین بیماری از حمله سرطان، بیماری های قلبی، آلزایمرو پارکیسون می شود. این گیاه ضد اسپاسم، ضد فشار خون، درمان تپش قلب، جلوگیری از لخته شدن خون داخل رگ ها و ضد تشنج است.
گیاه دم شیر تعریق را افزایش می دهد و عرق را خوشبو می کند از عفونت های رحمی جلوگیری و علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و اختلالات خواب، تغییرات روحی و خشکی واژن راکاهش می دهد. بدون هیج تردیدی بهترین خاصیتی که این گیاه دارد کاهش اضطراب و استرس می باشد.
کاربردها:
از این گیاه در صنایع داروئی، غذایی و آرایشی بهداشتی استفاده می شود. گل های دم شیر عسل آور است و سبب افزایش کیفیت و کمیت عسل می شود در بعضی از کشورهای غربی داروهای مختلفی از مواد موثره این گیاه ساخته و بشکل قطره، قرص، کپسول و یا شربت مورد استفاده قرار می گیرد.
ممنوعیت ها:
مصرف زیاد دم شیر باعث اسهال، خونریزی رحم و معده می شود. افراد مبتلا به فشار خون پائین باید قبل از استفاده از این گیاه باید پزشک خود مشورت کنند. این گیاه با وارفارین رقیق کننده خون تداخل دارد و نباید توسط افرادی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کند استفاده شود. اگر خونریزی قاعدگی شدید باشد نباید از این گیاه استفاده کرد.افرادی که قصد انجام عمل جراحی دارند از مصرف آن در عرض دو هفته پس از عمل خودداری می کنند. مادران شیرده و زنان بارداربهتر است از مصرف این گیاه خودداری کنند.
منابع:
دکتر مظفریان ولی الله ، سال 1332 ، شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات تهران و فرهنگ معاصر.